การเปรียบเทียบแบบอุปลักษณ์

การเปรีบยเทียบแบบอุปลักษณ์  (Metaphone)

การเปรียบเทียบแบบอุปลักษณ์   เป็นการเปรียบเทียบที่ลึกซึ้งกว่าอุปมา  เพราะเป็นการนำลักษณะ  อาการ  ของสิ่งหนึ่งโอนไปใช้กับอีกสิ่งหนึ่งที่ไม่เหมือนกันเลย   การเปรียบเทียบแบบอุปลักษณ์นั้นเป็นการนำ  “คุณสมบัติ”  ของสิ่งของมาเปรียบเทียบกัน   มิใช่การดู    “คุณลักษณ์”  อุปลักษณ์อาจเปรียบเทียบโดยไม่มีตัวเชื่อม  หากมีก็จะใช้คำว่า  “เป็น  เท่า  คือ”  มาเชื่อมโยง                                                                                                  

ตัวอย่าง

        ณ  ราตรี  เพ็ญ  ๑๕  ค่ำแห่งเดือนวิสาขปุณณมี   กว่ายี่สิบห้าศตวรรษมาแล้ว   ดวงประทีปแห่งโลกได้ดับลง  รัศมีแห่งดวงประทีปนั้นยังคงฉายแสงอยู่ตราบเท่าทุกวันนี้และยังจะเป็นเช่นนี้อยู่ต่อไปอีกนานเท่านาน

        วลี    ดวงประทีปแห่งโลกเป็นการเปรียบเทียบโดรปริยาย   หมายถึง   สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า  กล่าวคือ   สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงพระปัญญาคุณ   ประดุจแสงสว่างส่องทางแก่ชาวโลก

        อุปลักษณ์  จากเรื่อง  มัทนะพาธา  ที่กล่าวเปรียบเทียบความรู้สึกของท้าวชัยเสนขณะรู้ความจริงว่านางมัทนากับศุภางค์มิได้ลักลอบเป็นชู้กัน   แต่เป็นอุบายของนางจัณฑี    แต่ก็สายไปเสียแล้วเพราะพระองค์สั่งประหารชีวิตบุคคลทั้งสองแล้ว  ท้าวชัยเสนจึงรู้สึกว่าพระองค์มือมนเปรียบได้กับบ้านเรือนที่มืด  เพราะพระองค์ได้ทำลายตะเกียงนั้นแล้ว  อย่างไม่สมควรทำเลย

                        ตะเกียงวินาศแล้ว                คะหะมืดสิจึ่งหวล

                คะนึงว่าไม่ควร                          จะทะลายประทีปนั้น

(พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)

        อุปลักษณ์จากเรื่อง    อิลราชคำฉันท์  ที่กล่าวเปรียบเทียบบ้านเมืองที่ขาดกษัตริย์ปกครองกับป่าที่ไร้พยัคฆ์

                        คือป่าผิไร้คณะพยัคฆ์         จะพำนักอะไรตรอง

                นาวาจะคลาชล  ณ  คลอง            ขณะแล้งจะลอยไฉน

                ปราสาทพิลาสรตนปลอด             พิศยอดสิหายไป

                ไพชยนต์  บ  ยลธุชพิชัย               ฤจะเงื้อมสงางาม

 (พระยาศรีสุนทรโวหาร  (ผัน  สาลักษณ์))