ลักษณะของพัฒนาการ (Characteristics of Development)
ลักษณะของพัฒนาการมนุษย์ที่สามารถสังเกตหรือผู้สนใจควรทราบ ได้แก่
- พัฒนาการเป็นไปตามแบบฉบับของมันเอง ไม่ว่ามนุษย์ หรือสัตว์จะมีแบบฉบับของการพัฒนาที่ เป็นของมันเองโดยเฉพาะมนุษย์ หรือสัตว์ที่จัดอยู่ในพวกเดียวกัน จะมีแบบแผนของการพัฒนา การคล้ายๆ กัน ตัวอย่าง เช่น เด็กทุกคนสามารถยืนก่อนที่จะเดิน หรือสามารถคว่ำได้ก่อนที่จะ คลาน การใช้กล้ามเนื้อก็เช่นเดียวกัน เด็กสามารถที่จะใช้กล้ามเนื้อใหญ่ได้ ก่อนที่จะใช้กล้าม เนื้อเล็ก ตัวอย่าง เช่น เด็กสามารถเขียนรูปวงกลมได้ก่อนเขียนรูปสี่เหลี่ยม เป็นต้น
- พัฒนาการไม่ว่าด้านใดก็ตามจะเริ่มจากส่วนใหญ่ไปสู่ส่วนน้อย เด็กทารกจะเคลื่อนไหวทั้งตัวได้ ก่อนส่วนอื่นๆ ของร่างกาย เด็กสามารถใช้แขนเคลื่อนไหวไปมาได้ก่อนเคลื่อนไหวนิ้วมือ สำหรับ ทางสายตาเด็กเกิดใหม่จะมองเห็นวัตถุใหญ่ๆ ได้ก่อนวัตถุเล็กๆ เพราะว่าการเคลื่อนไหวสายตา ของเด็กยังไม่ดีพอ เมื่ออายุประมาณ 6 เดือน เด็กจะต้องใช้มือสองข้างหรือใช้ตัวเอื้อมช่วยหยิบ สิ่งของ แต่เมื่ออายุประมาณ 1 ขวบ เด็กจึงจะสามารถหยิบสิ่งของต่างๆ ด้วยมือเพียงข้างเดียวได้ ในการพูดก็เช่นเดียวกันเด็กจะพูดออกเสียง อือ ๆ ออ ๆ ก่อนที่จะพูดเป็นคำๆ สำหรับพฤติกรรม ทางด้านอารมณ์ เด็กจะแสดงอาการกลัวในเสียงต่างๆ ที่เกิดขึ้น แต่พอเด็กค่อย ๆ โต ได้รับการ เรียนรู้มากขึ้น เด็กจะเริ่มรู้ว่าสถานการณ์เช่นใดที่เด็กควรกลัวและไม่ควรกลัว เป็นต้น
-
พัฒนาการทั้งหลายเป็นสิ่งที่ต่อเนื่องกันไป
พัฒนาการทุกขั้นได้ดำเนินมาก่อนแล้วก่อนที่จะมา
ถึงปัจจุบัน
และยังจะดำเนินต่อไปอีกฉะนั้นการที่จะเข้าใจ
การกระทำของเด็กจำเป็นที่จะต้อง
ย้อนไปดูถึง
การกระทำในอดีตของเด็กด้วย
นั่นคือพัฒนาการไม่ได้เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นทันทีทันใด
แต่มันมาเรื่อยๆ ตั้งแต่ก่อนเด็กเกิด
ตัวอย่างเช่น
ฟันของเด็กที่เราเห็นว่ามันงอกออกมาเมื่ออายุ
ประมาณ 6 เดือนนั้น
ที่จริงแล้วมันได้เริ่มพัฒนามาตั้งแต่เด็กยังอยู่ในครรภ์
การพูดของเด็กก็เช่น เดียวกัน
ไม่ใช่จะเกิดขึ้นทันที่ทันใดได้มีการพัฒนามาที่ละเล็กละน้อยจากการร้องหรือการที่เด็ก
ทำเสียงอือ ๆ ออ ๆ นั่นเอง
เนื่องจากพัฒนาการของเด็กเป็นสิ่งที่ต่อเนื่องกันอยู่เสมอนี่เอง เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในระยะหนึ่ง จะมีอิทธิพลต่อพัฒนาการในระยะต่อๆ ไปด้วย เช่น การที่เด็กได้รับอาหารไม่เพียงพอในวัยเด็กจะ
ทำให้ร่างกายและจิตใจของเด็กไม่เจริญเท่าที่ควร ถึงแม้ว่าจะทดแทนในภายหลังก็ไม่ได้ผลเต็ม ที่ ทางด้านอารมณ์ของเด็กก็เช่นเดียวกัน ถ้าเด็กได้รับความตึงเครียดจากสิ่งแวดล้อมทางบ้าน อยู่เสมอ ก็จะทำให้บุคลิกลักษณะเปลี่ยนแปลงไป
ฉะนั้น ผู้เป็นบิดามารดาหรือผู้ที่เกี่ยวข้องกับ เด็กควรตระหนังว่า พัฒนาการระยะหนึ่งๆ จะเป็นราก
ฐานของพัฒนาการในระยะต่อไป การอบรมเลี้ยงดูจึงควรส่งเสริมให้เด็กมีโอกาสได้พัฒนาการใน แต่ละระยะอย่างเต็มที่ -
อัตราพัฒนาการของเด็กแต่ละคนจะแตกต่างกัน
เป็นที่ทราบกันแล้วว่า
ธรรมชาติได้สร้างเด็ก
แต่ละคนให้มีลักษณะต่าง ๆ กัน เด็กบางคนเจริญเติบโตเร็ว เด็กบางคนก็เจริญเติบโตช้า เด็ก
ที่มีการเจริญเติบโตเร็วมาแต่เล็ก ๆ จะยังคงเจริญเติบโตเร็วอยู่ตลอดไปในทุก ๆ ด้าน ส่วนเด็ก
ที่มีการเจริญเติบโตช้าก็จะยังคงช้าอยู่ตลอดไปเช่นเดียวกัน
เราจะพบว่า บิดามารดามักวิตกเป็นทุกข์ในเรื่องการเจริญเติบโตในบุตรของตนมาก เช่น วิตก
ว่าทำไมบุตรของตนจึงพูดช้ากว่าบุตรคนอื่น ๆ ทั้ง ๆ ที่มีอายุขนาดเดียวกัน ทำไมบุตรของตน
จึงเดินช้า ฟันขึ้นช้า ฯลฯ เป็นต้น ดังนั้น ลักษณะของพัฒนาการในเรื่องนี้จะทำให้บิดามารดา
สบายขึ้น ถ้าได้ทราบว่าเด็กแต่ละคนต่างกัน เด็กแต่ละคนมีการเจริญเติบโตของตน โดยเฉพาะ
การที่จะให้พูดได้ เดินได้เร็วเหมือน ๆ กันจึงเป็นไปไม่ได้ เด็กแต่ละคนจะเรียนอ่าน พูด เขียน หรือเจริญเติบโตทางร่างกาย สมอง อารมณ์ และสังคม ไปเป็นขั้น ๆ ตามสภาพความพร้อมภาย
ในตัวเด็กแต่ละคน