ข้อคิดประจำกัณฑ์ กัณฑ์ชูชก

   ๑.  ของที่รักและหวงแหนที่โบราณห้ามฝากผู้อื่นไว้คือ  เงิน,  ม้า,  เมีย,  ยิ่งน้องเมีย  ห้ามฝากเด็ดขาด  อันตรายมาก
    ๒.  ภรรยาที่ดี ย่อมไม่ย่อหย่อนต่อหน้าที่  ข้าวตำ  น้ำตัก  ฝืนตอหักหา  น้ำร้อนน้ำชา  เตรียมไว้ให้เสร็จ
    ๓.  ของไม่คู่ควรย่อมมีปัญหา  ตำราหิโตปเทศ  กล่าวว่า  “ความรู้เป็นพิษเพราะเหตุที่ไม่ใช่  อาหารเป็นพิษเพราะเหตุไฟธาตุไม่ย่อย  ปราสาทเป็นพิษสำหรับทุคคตะ  เมียสาวเป็นเพราะผัวแก่  ฉะนั้น  ไม่ควรริเป็นวัวแก่ที่คิดจะเคี้ยวหญ้าอ่อน...”

ความย่อ

กัณฑ์ที่ 5 ชูชก มี 79 พระคาถา

สมัยนั้น ในแคว้นกาลิงคะ มีพราหมณ์คนหนึ่ง ชื่อว่า  ชูชก  อยู่ในบ้าน “ทุนวิฐะ”เป็นนักขอทานที่เชี่ยวชาญ  เที่ยวขอไปถึงต่างแคว้นก็เก็บทรัพย์ที่เหลือกินเหลือใช้ไว้ได้ถึง100  กหาปนะ ชูชกได้นำทรัพย์จำนวนนี้ไปฝากพราหมณ์ผัวเมียตระกูลหนึ่งไว้  แล้วเที่ยวขอทานต่อไปอีก

ต่อมาพราหมณ์ผัวเมียคู่นั้น  ได้เอาทรัพย์ของชูชกไปใช้สอยเสียหาย  ครั้นชูชกกลับมาขอทรัพย์คืน  ก็ขัดสนจนใจไม่สามารถจะหามาใช้ได้  ต้องยกนางอมิตตดาลูกสาวให้ชูชกแทนเงินที่เอาไปใช้  ชูชกพานางอมิตตดาไปอยู่บ้านทนวิฐะ  นางอมิตตดาได้ปฏิบัติชูชกในหน้าที่ภรรยาที่ดีทุกประการ

เมื่อชายในบ้านนั้นเห็นเข้า  ก็พากันสรรเสริญ  แล้วดุว่าภรรยาของตนที่เกียจคร้าน เอาแต่เที่ยวเล่น สู้นางอมิตตดาเป็นเด็กกว่าก็ไม่ได้  ครั้นหญิงทั้งหลายในบ้านนั้นถูกสามีตำหนิแทนที่จะรู้สึกตัว  กลับพากันเคียดแค้นชิงชังนางอมิตตดาชักชวนกันไปด่าว่านางอมิตตดาที่ท่าน้ำอย่างสาดเสียเทเสีย  หมายจะให้นางอมิตตดาหนีไปเสีย  หรือไม่ก็ควรประพฤติตนเข้าแบบของตน

นางอมิตตดาเสียใจ  จะเอาแบบชาวบ้านนั้นก็ไม่ชอบเพราะไม่เคยอบรมมาคับอกคับใจ   ในที่สุดเทวดาดลใจให้บอกชูชกไปขอชาลีกัณหาสองกุมาร  พระโอรสของพระเวสสันดรมาเป็นทาสช่วงใช้  แม้ชูชกจะแก่กว่าที่จะเดินทางไปเขาวงกตเพื่อขอสองกุมาร  แต่เมื่อถูกเมียสาวขู่บังคับเช่นนั้น  ก็ต้องฝืนใจไป   ในที่สุดชูชกก็หอบร่างแก่ไปถึงพระนครสีพี  เมืองของพระเวสสันดร  เพราะความลุกลี้ลุกลนใคร่จะเดินทางไปให้ถึงพระเวสสันดรโดยเร็ว  ทำให้ชูชกขาดความรอบคอบไม่เหมือนคราวก่อนๆ  ที่เดินทางมาขอทาน  เห็นกลุ่มชนที่ใดเป็นถามถึงที่อยู่ของพระเวสสันดรพร้อมทั้งแนวทางที่จะเดินไปให้ถึงที่หมายด้วย

ชาวเมืองสีพีเกลียดหน้านักขอทานเป็นทุนอยู่แล้ว  ดังนั้นก็พาโลรี่เข้าใส่ชูชกด่าว่าเจ้ามาเบียดเบียนพระเวสสันดรด้วยให้ท้าวเธอพระราชทานจนเกินไป  ถึงลูกขับไล่พระชายาและพระโอรสให้ออกไปอยู่วงกต  แล้วเจ้ายังจะกลับมาเอาอะไรอีกพากันหรือไม้ค้อนก้อนดินขับไล่ชูชกเข้าป่าไป

ฝ่ายชูชกหนีชาวเมืองสีพีขับไล่ไปทางเขาวงกตขณะเดินเลาะลัดไป  ถูกสุนักของเจตบุตรไล่ล้อม  ได้หนีขึ้นต้นไม้  นั่งบนคาคบร้องไห้รำพันถึงคุณพระเวสสันดรเป็นอย่างมาก

ฝ่ายเจตบุตร  เจ้าของสุนัขติดตามมา  เห็นชูชกอยู่บนต้นไม้ก็แน่ใจว่าชูชกจะมาร้าย  คือคงจะไปขอพระนางมัทรีหรือพระโอรสเป็นแน่  ก็พลันคิดว่าจะต้องฆ่ามันเสีย  จึงเดินเข้าไปใกล้พลางน้าวหน้าไม้ขึ้น  พร้อมกับร้องสันทับว่า  แน่พราหมณ์พวกแกเบียดเบียนพระเวสสันดรด้วยพระราชทานเกินไป  จนต้องถูกขับไล่จากแคว้นของพระองค์เสด็จไปอยู่เขาวงกต  มนุษย์บัดสบอย่างแก  ยังจะติดตามมาเบียดเบียนพระโอรสอีก  เหมือนนกยางย่องตามหาปลา  ฉะนั้น  ข้าจะไม่ไว้ชีวิตแก  จะยิงแกให้ตายด้วยหน้าไม้นี้

ชูชกตกใจกลัวตาย  จึงได้อุบายหลอกเจตบุตรพร้อมด้วยการขู่ว่าช้าก่อนเจตบุตร  ข้าเป็นพราหมณ์เป็นราชทูต  ซึ่งใครๆ ไม่ควรจะฆ่าจงฟังข้าก่อน  บุคคลไม่ควรฆ่าราชทูตนี้เป็นประเพณีมาเก่าแก่

ดูก่อนเจตบุตร  บัดนี้ชาวเมืองสีพีหายขัดเคืองแล้ว  พระชนกก็ปรารถนาจะพบพระเวสสันดรปิโยรส  พระชนนีก็ชรา นัยน์ตาก็มืดมน  ท้าวเธอให้ข้าฯ   เป็นราชฑูตมาเชิญพระเวสสันดรพระโอรสกลับ  ฉะนั้นเจ้าจงบอกแก่ข้าว่า  บัดนี้พระเวสสันดรอยู่ที่ไหน?

เจตบุตรดีใจหลงเชื่อในคำลวงชูชก  เชื่ว่าชูชกเป็นราชทูตพระเจ้ากรุงสัญชัยพระบิดาให้มาเชิญพระเวรสันดรกลับจริง  จึงผูกสุนัขทั้งหลายแล้วให้ชูชกลงจากต้นไม้ให้นั่งที่มีใบไม้ลาดให้โภชนาหารกินปฏิสันถารว่า  ท่านพราหมณ์ลุงเป็นราชทูตมาเชิญพระเวสสันดรที่รักของข้าฯ  ข้าฯ  จะให้กระบอกน้ำผึ้งและเนื้อย่างแก่ลุง  ข้าฯ  จะบอกสถานที่พระเวสสันดรประทับอยู่ให้

จบความย่อ
ปี่พาทย์ทำเพลงเช่นเหล้า

อานิสงส์

ผู้บูชากัณฑ์ชูชก  จะได้บังเกิดในตระกูลกษัตริย์  ประกอบด้วยสมบัติอันงดงามกว่าคนทั้งหลาย  จะเจรจาปราศรัยก็ไพเราะเสนาะโสต  แม้จะได้สามีภรรยา  และบุตรธิดาก็ล้วนแต่มีรูปทรงงดงามสอนง่าย