มหาชาติเวสสันดรชาดก

           เป็นงานชิ้นหนึ่งของพระพุทธเจ้าที่ทรงแสดงถึงวิธีการการกำจัดความเห็นแก่ตัว  ซึ่งเป็นวิธีการที่ยากที่จะให้มนุษย์มีน้ำใจต่อกันต้องเผชิญกับอุปสรรคนานาประการ  ซ้ำบางเวลาผู้แสดงน้ำใจนั้นเองก็กลับกลายเป็นบุคคลที่มนุษย์เขาไม่พึ่งปรารถนา  ตกไปสู่ฐานะอันยากแค้นลำเค็ญแต่ก็เพราะอำนาจที่เห็นน้ำใจ   มีคุณค่าแก่โลกที่แท้จริง   แม้ผู้แสดงน้ำใจจะต้องตกตาร้ายบ้าง  บางเวลาก็ไม่หน้าท้อแท้  เพราะเชื่อแน่ว่าผลเลิศอันเป็นขั้นสุดท้ายนั้น  จะเป็นผลที่มีคุณค่าคุ้มกับความยากลำบาก   เพราะเมื่อฝ่าฟันความยากเข้าไปเป็นได้แล้วมันดีจริงๆ  เช่น  ความเป็นเศรษฐีจะได้มานั่งเป็นสง่าให้คนทั้งหลายเขานับถือเกรงใจ  อำนาจน้ำเงินได้ก็ต้องเสียน้ำเหงื่อมาเป็นหาบๆ

ทางรอดมหาชาติ  ด้วยเป็นเรื่องของพระราชามหากษัตริย์มาแต่ต้น  แม้เมื่อได้รับการเชิดชูในประเทศ-ไทย  เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินท่านก็ทรงสนพระทัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4  ทรงพระราชนิพนธ์มหาชาติไว้หลายกัน  คือ  วนประเวศน์  จุลพน  มหาพน  สักกบรรพ  และฉกษัตริย์สำหรับสมเด็จพระเจ้าลูกเธอและพระเจ้าลูกเธอถวายเทศเมื่อทรงผนวชเป็นสามเณรคิดตามลำดับที่ได้ถวายเทศน์ก่อนและหลัง  ประมาณว่าทรงพระราชนิพนธ์กัณฑ์สักกบรรพ  เมื่อปีขาล พ.ศ. ๒๕๑๑  กัณฑ์  ฉกษัตริย์ทรงพระราชนิพนธ์ทันแต่ข้างต้นสองแหล่นอกจากนั้นใช้หนังสือเติม  ซึ่งเป็นพระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรสรุตนกวีของโลก  วัดพระเชตุพนฯ

สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ และพระเจ้าลูกเธอ ในรัชกาลที่ ๔  ที่ได้ผนวชเป็นสามเณรเมื่อในรัชกาลที่ ๔ ก็ดี หรือที่มาผนวชเป็นสามเณรในรัชกาลที่ ๕ ได้ถวายเทศน์มหาชาติ  ความพระราชนิพนธ์นี้แทบทุกพระองค์ โปรดให้พระราชครูพิราม (ชู) เมื่อยังเป็นหลวงราชาภิรมย์อยู่ในกรมราชบัณฑิตเป็นผู้ฝึกหัด  แต่บางพระองค์ทรงลาผนวชเสียก่อน  ไม่ทันได้ถวายเทศน์ก็มีบางที่ถวายเทศน์กัณฑ์อื่นอันมิได้ทรงพระราชนิพนธ์ก็มีบางพระองค์แม้พระพุทธเจ้าหลวงรัชกาลที่ ๕ เมื่อครั้นผนวชก็ทรงโปรดมหาชาติกัณฑ์สักกบรรพเป็นพิเศษ

เรื่องเทศน์มหาชาตินี้ มีกล่าวในหนังสือ  พระราชพิธีสิบสองเดือน  พระราชนิพนธ์รัชกาลที่ ๕ ว่า  เมื่อเจ้านายทรงผนวชจะฝึกหัดเทศน์มหาชาติจนได้เทศน์ถวายหน้าที่นั่ง  (คือถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ทรงราชย์อยู่เวลานั้น)  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ  เมื่อทรงบรรพชาเป็นสามเณร  ก็ได้เทศน์กัณฑ์สักกบรรพถวายพระชนกนาถ  และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ  เช่นเดียวกัน  กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส (ต้นตระกูล  นพวงศ์  ณ  อยุธยา) พระราชโอรสสองใหญ่ในรัชกาลที่ ๔  และพระเจ้าพี่ยาเธอ  ในรัชกาลที่ ๕  เป็นเจ้าของกัณฑ์ได้ทำกระจาดผูกเป็นรูปเรือสำเภาขึ้นที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวรรย์  ปากกว้าง ๕ วา  ยาว ๑ เส้น  มีคนไทยทานต่างๆ  แปลกตา  มีนั่งร้านขายของเหมือนที่ลูกค้าเรือสำเภามีในสมัยนั้น  และวางร้านสินค้าที่พื้นดินซึ่งตกแต่งให้เหมือนลูกคลื่น  มีเต่า ปลา  นานาชนิดที่มีในทะเล ของที่ลงทุนไปแล้ว เจ้าภาษีอากรคิดทั้งสำเภาด้วยเป็นเงินประมาณ  ๓๐๐ ชั่ง (๘๐ บาทเป็นหนึ่งชั่ง)  ได้สั่งให้พระราชทานเงินหลวงแทน  เป็นงานครึกครื้น ผู้คนมาดูเบียดเสียดทั้งกลางวันกลางคืน  ในพงศาวดารของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ ก็ได้กล่าวถึงพระราชพิธีเทศน์มหาชาติว่าในรัชกาลสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเทศน์มหาชาติ (ยังมีต่อ)