โฮโมซาเปียนยุคใหม่-มนุษย์แบบปัจจุบัน

        วัฒนธรรมของมนุษย์นีนเดอร์ธัล

        มนุษย์นีนเดอร์ธัลรู้จักสวมเสื่อผ้าทำเครื่องมือด้วยหินซึ่งมีความประณีตยิ่งกว่าโฮมินิดทุกพันธุ์ ก่อนหน้านั้นรวมทั้งเครื่องมือทำด้วยหินของโฮโม อีเลคตัสความก้าวหน้าเช่นนี้แสดงให้เห็นว่ารูจักใช้คำพูดแสดงความหมายถึงสิ่งต่างๆ แต่เรื่องนี้นักวิทยาศาสตร์บางท่านโต้แย้งว่า ส่วนของสมองของมนุษย์นีนเดอร์ธัลที่เกี่ยวข้องกับการณ์ใช้คำพูดยังไม่เติบโตดีเท่าส่วนอื่นๆของสมอง อย่างไรก็ดีการใช้คำพูดก้าวหน้ากว่าโฮโม อีเลคตัสทั้งนี้ก็เห็นได้ว่ามนุษย์นีนเดอร์ธัลมีความคิดทางด้านนามธรรมเกี่ยวกับปัญหาของชีวิตได้ลำลึกกว่ายุคโฮมินิดที่ผ่านมา คือว่าเป็นครั้งแรกที่โฮมินิดฝังศพผู้ตาย นักวิทยาศาสตร์ขุดพบว่าบริเวณใกล้ๆซามาร์แคนด์(samarkand) ในสหภาพโซเวียตศพของเด็กนีนเดอร์ธัลถูกฝังอยู่ในเขาสัตว์ หลุมฝังศพอีกแห่งในอีรัคเป็นของผู้ชายนีนเดอร์ธัลคนหนึ่งมีแต่ดอกไม้ป่าและหญ้าวางไว้รอบๆศพผู้ตาย สิ่งที่ค้นพบเหล่านี้มีความสำคัญมากเพราะแสดงให้เห็นว่า แนวความคิดแความเชื่อเกี่ยวกับปัญหาของโลกและชีวิตในความนึกคิดของมนุษย์นีนเดอร์ธัล เหตุใดมนุษย์นีนเดอร์ธัลถึงฝังศพผู้ตาย?เหตุใดจึงว่างดอกไม้ป่าและหญ้าไว้ในหลุมฝังศพ? เราอาจจะไม่ได้คำตอบที่ถูกต้อง แต่เรื่องนี้แสดงให้เห็นว่ามนุษย์นีนเดอร์ธัลบางกลุ่มเริ่มต้นมีความเชื่อทางศาสนา เริ่มต้นเชื่อว่ามีชีวิตภายหลังความตายเหมือนอย่างความเชื่อของมนุษย์สมัยใหม่ในยุคแรกๆ นับว่าเป็นการเริ่มต้นของการใช้ความคิดที่กว้างไกลยิ่งครั้งใดครั้งหนึ่งของโฮมินิดที่ผ่านมาจากลักษณะพฤติกรรมทั้งหมดของมนุษย์นีนเดอร์ธัลแสดงให้เห็นว่าเกิดจากสมองของมนุษย์นีนเดอร์ธัลที่มีขนาดใหญ่กว่าโฮมินิดทุกพันธุ์ของโลกที่ผ่านมา ทั้งของโฮโม อีเลคตัสและเป็นครั้งแรกที่แสดงให้เห็นว่ามนุษย์นีนเดอร์ธัลคือโฮโมซาเปียนรุ่นเก่า ก่อนมีโฮโมซาเปียนรุ่นใหม่คือมนุษย์แบบปัจจุบันซึ่งได้เกิดมาบนโลกนี้ แม้มนุษย์นีนเดอร์ธัลจะเกิดขึ้นมาและสูญพันธุ์ไป กล่าวคือได้เริ่มต้น ประมาณ 250,000-50,000ปีก่อนคริสต์ศักราช แต่ก็ได้แสดงให้เห็นว่ามนุษย์นีนเดอร์ธัลประสบความสำเร็จได้ดีกว่าโฮโม อีเลคตัส  มนุษย์นีนเดอร์ธัล อาจมีชีวิตอยู่ร่วมสมัยเดียวกับเผ่าพันธุ์โฮมินิดอื่นๆซึ่งบางครั้งอาจสมสู่กันได้ และบางครั้งอาจขัดแย้งกันบ้างเป็นเวลานานในที่สุดก็สูญพันธุ์ไป