ความเป็นมาของพระอารามหลวง

        สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ  ทรงอธิบายเรื่องพระอารามหลวงไว้ใน  ตำนานพระอารามหลวง  ว่า  "พระอารามหลวงครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี มีนามปรากฏอยู่ในทำเนียบสมณศักดิ์ของเก่า สังเกตดูเป็นวัดซึ่งพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดพระองค์หนึ่งได้ทรงสร้างฤาทรงบูรณปฎิสังขรณ์แทบทั้งนั้น  แต่พระอารามหลวงในชั้นกรุงเทพฯ  นี้  ในตำนานกล่าวว่าเป็นวัดของเจ้านายและขุนนางสร้างแล้วถวายเป็นวัดหลวงหลายวัด  ความข้อนี้มีเรื่องราวปรากฏมาว่า

เมื่อสร้างกรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นเป็นราชธานีแล้ว  ความมุ่งหมายจะทำนุบำรุงให้เหมือนกรุงศรีอยุธยาราชธานีเดิม  ด้วยถือกันว่า  ทั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีเป็นสมัยที่บ้านเมืองเจริญรุ่งเรือง  เรียกกันว่า  ครั้งบ้านเมืองดี  รั้ววัง วัดวาที่สร้างขึ้นในกรุงรัตนโกสินทร์นี้  มักถ่ายแบบอย่างมาจากกรุงศรีอยุธยา  ยกตัวอย่างเช่น ที่สร้างวัดสุทัศนเทพวราราม  เป็นที่ประดิษฐสถานพระโตซึ่งเชิญมาแต่เมืองสุโขทัย  เมื่อในรัชกาลที่ 1  ก็มีพระราชประสงค์จะสร้างแทนวัดพระเจ้าพนัญเชิงที่กรุงเก่าดังนี้เป็นต้น  แต่พระอารามหลวงในสมัยราชกาลที่ 1  และราชกาลที่  2   ยังมีน้อย ถึงรัชกาลที่  3  พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว   ทรงพระราชดำริว่าพระอารามหลวงในกรุงเทพฯ  นี้ยังมีน้อยกว่าครั้งกรุงเก่ามากนัก  ไม่พอแก่ตำแหน่งพระราชาคณะในทำเนียบจึงทรงสร้างพระอารามขึ้นมาบ้าง  ทรงชักชวนอุดหนุนเจ้านายและขุนนางที่มีกำลังพาหนะให้สร้างบ้าง  ถ้าวัดของใครสร้างงดงามดี ก็ทรงรับเป็นพระอารามหลวง  เพื่อให้เป็นเกียรติยศแก่ผู้สร้างฤาเป็นผู้ปฏิสังขรณ์วัดนั้นๆ   ความนิยมการสร้างวัดก็เกิดขึ้น  แต่เมื่อถึงรัชกาลที่ 4  และรัชกาลที่  5  ต่อมาทรงพระราชดำริว่า  วัดที่ได้สร้างขึ้นมีมากพออยู่แล้ว  ก็มิใคร่จะได้ทรงรับวัดที่ผู้อื่นสร้างเป็นพระอารามหลวงดังแต่ก่อนแล้ว"

        ในปัจจุบันนี้  วัดที่ได้ยกย่องขึ้นเป็นพระอารามหลวงนั้นต้องมีลักษณะถูกต้องตามระเบียบกระทรวงศึกษาธิการ  ว่าด้วยการขอยกวัดราษฎร์ขึ้นเป็นพระอารามหลวง พ.ศ. ๒๕๑๘  จึงจะนับเป็นพระอารามหลวงได้