พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ พระมหากษัตริย์ผู้ทรงพระปรีชาสามารถปรับปรุงสยามประเทศให้เจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ ทรงรับเอาศิลปวิทยาการและความคิดสมัยใหม่มาประยุกต์ใช้ในการปกครองประเทศ ด้วยเหตุนี้องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) จึงได้ประกาศยกย่องพระเกียรติคุณของพระองค์ให้ทรงเป็นบุคคลสำคัญของโลกด้วยพระราชกรณียกิจและพระเกียรติคุณนานัปการ โดยเฉพาะพระราชกรณียกิจด้านดาราศาสตร์

     เนื่องด้วยพระองค์ทรงสนพระทัยวิชาคณิตศาสตร์และวิชาดาราศาสตร์ในตำราโหราศาสตร์ของไทย ในที่สุดพระองค์ทรงค้นคิดวิธีการคำนวณปักข์ (ครึ่งเดือนทางจันทรคติ) โดยอาศัยหลักตำราสารัมภ์ของมอญ เพื่อประโยชน์ในการกำหนดวันธรรมสวนะ (วันพระ) ให้ถูกต้องตามการโคจรของดวงจันทร์ที่เรียกว่า ปฏิทินปักขคณนา ยิ่งกว่านั้น พระองค์ได้ทรงคิดสูตรสำเร็จในการคำนวณปักข์ออกมาในรูปกระดานไม้สี่เหลี่ยมผืนผ้า มีเครื่องหมายเรียงเป็นแถว 10 แถว แต่ละแถวมีจำนวนต่างกัน และมีเครื่องหมายแทนดวงดาว 5 ดวง เดินเคลื่อนไหวเหนือแถวเหล่านั้นคล้ายกับเดินตัวหมากรุก ก็จะได้วันพระที่ถูกต้องโดยไม่ต้องเสียเวลาคำนวณ เรียกว่า กระดานปักขคณนา ปัจจุบันนี้คณะธรรมยุตยังคงใช้กันอยู่ สิ่งเหล่านี้น่าจะเป็นสาเหตุที่จุดประกายให้พระองค์ทรงเริ่มสนพระทัยในวิชาดาราศาสตร์อย่างจริงจัง

     ในพระราชฐานของพระองค์ทั้งที่กรุงเทพมหานคร และต่างจังหวัดจะมีหอดูดาว โดยเฉพาะหอชัชวาลเวียงไชยนี้มีความสำคัญมากในประวัติศาสตร์วิชาดาราศาสตร์ของไทย ด้วยมีพระราชประสงค์จะให้เป็นสถานที่สังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์ในการรักษาเวลามาตรฐานของประเทศไทยต่อไป ดังนั้นหอนี้จึงเป็นอนุสรณ์แห่งสัมฤทธิผลในทางวิทยาศาสตร์เรื่องระบบเวลา พระองค์ทรงสถาปนาระบบเวลามาตรฐานขึ้นในประเทศไทย เมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๕ โดยสร้างพระที่นั่งภูวดลทัศไนยขึ้นในพระบรมราชวัง ใช้เป็นหอนาฬิกาหลวงบอกเวลามาตรฐานของประเทศไทยสมัยนั้น โดยมีพนักงานตำแหน่งพันทิวาทิตย์ เทียบเวลาตอนกลางวันจากดวงอาทิตย์ และพันพินิตจันทรา เทียบเวลาตอนกลางคืนจากดวงจันทร์

     นอกจากนี้พระองค์ยังได้ทรงคำนวณเหตุการณ์ล่วงหน้าถึง 2 ปีว่า วันที่ 18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 จะเกิดเหตุการณ์สุริยุปราคาเต็มดวงในประเทศไทย ที่ที่จะเห็นเหตุการณ์สุริยุปราคาชัดเจนที่สุดก็คือ หมู่บ้านหัววาฬ ตำบลหว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ พระองค์จึงเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรเหตุการณ์สุริยุปราคาที่นั่น และเหตุการณ์ก็เป็นไปตามที่พระองค์ทรงพยากรณ์ทุกประการ ไม่คลาดเคลื่อนแม้แต่วินาทีเดียว ทางสมาคมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทย โดยเฉพาะทางด้านดาราศาสตร์จึงคิดกันว่า น่าจะถือว่าวันนี้เป็นวันวิทยาศาสตร์ของไทย ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการกำหนดวันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ ต่อมาคณะรัฐมนตรีได้มีมติในการประชุม เมื่อวันที่ 14 เมษายน พ.ศ. 2525 เพื่อเทอดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็น “พระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย” พร้อมทั้งกำหนดให้วันที่ 18 สิงหาคมของทุกปีเป็น “วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ”            

     ดังนั้นในวันที่ 18 สิงหาคมของทุกปี ได้มีการจัดงานวันวิทยาศาสตร์แห่งชาติขึ้นทั่วประเทศ โดยเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2525 เป็นต้นมา โดยมีกระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและการพลังงานเป็นหน่วยงานหลักในการจัดร่วมกับหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีทั้งภาครัฐ และเอกชน ต่อมาในปี พ.ศ. 2527 งานวันวิทยาศาสตร์แห่งชาติได้รับการขยายให้เป็นงาน “สัปดาห์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ” ในงานนี้มีการจัดกิจกรรมทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมากมาย เช่น นิทรรศการ ผลงานวิจัย สิ่งประดิษฐ์ รวมทั้งการแข่งขันโครงการทางวิทยาศาสตร์ และสื่อการสอนวิทยาศาสตร์ นอกจากนี้ยังมีการมอบรางวัลให้แก่ผู้ที่ได้รับการคัดเลือกให้เป็นนักวิทยาศาสตร์ดีเด่นในสาขาวิชาต่างๆ อีกด้วย       

วัตถุประสงค์ของการจัดงานวันสัปดาห์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ

1. เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติและพระปรีชาสามารถทางด้านวิทยาศาสตร์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว”พระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย”
2. เพื่อเป็นการส่งเสริมและเผยแพร่ผลงานการค้นคว้าวิจัยทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ซึ่งมีความจำเป็นอย่างยิ่งต่อการพัฒนาประเทศ
3. เพื่อสนับสนุนให้กำลังใจและโอกาสแก่นักวิจัย นักประดิษฐ์ ได้แสดงผลงานต่อสาธารณชน
4. เพื่อส่งเสริมความร่วมมือระหว่าภาครัฐและเอกชนในการนำวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีไปใช้ในการพัฒนาประเทศอย่างมีประสิทธิภาพ
5. เพื่อเสริมสร้างบรรยากาศทางวิทยาศาสตร์ อันเป็นวิถีทางหนึ่งของการแก้ปัญหาการขาดแคลนกำลังคนทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

พระราชประวัติของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

     พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชสมภพ ในสมัยรัชกาลที่ 1 เมื่อปีชวด วันพฤหัสบดีที่ 18 ตุลาคม พ.ศ. 2347 ทรงเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี ทรงมีพระนามเดิม ตามจารึกในสุพรรณบัฏว่า “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามงกุฏสมมุติเทวงค์ พงศาอิศวรกระษัตริย์ขัตติยราชกุมาร”

     ในสมัยทรงพระเยาว์ได้เริ่มเรียนอักขระสมัย ในสำนักสมเด็จพระพุทธโฆจารย์ (ขุน) วัดโมฬีโลกยาราม และได้ทรงศึกษาวิชาความรู้ สำหรับพระราชกุมาร จากผู้เชี่ยวชาญ พระองค์ได้เสด็จออกผนวช เป็นพระภิกษูตามประเพณี เมื่อพระชันษา 21 ปี ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงผนวชได้ 15 วัน สมเด็จพระบรมชนก ก็เสด็จสวรรคต โดยมิได้รับสั่งให้ผู้ใด เป็นรัชทายาท เมื่อพระบรมวงศานุวงค์เสนาบดี และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ได้ประชุมหารือกันแล้ว จึงไปกราบทูลพระภิกษุเจ้าฟ้ามงกุฏ เมื่อทราบว่า พระองค์มีพระราชประสงค์จะอยู่ในสมณเพศต่อไป เจ้านายและข้าราชการชั้นผูใหญ่ จึงถวายพระราชสมบัติแด่ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ ซึ่งเป็นพระองค์เจ้าลูกยาเธอ เจริญพระชันษากว่าพระภิกษุเจ้าฟ้ามงกฏ 17 ปี ขึ้นเป็นสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3

     ต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต บรรดาเหล่าเสนาอามาตย์ ข้าราชการบริพาร จึงพร้อมใจกัน กราบบังคมทูลอัญเชิญ พระภิกษุเจ้าฟ้ามงกฏขึ้นครองราชย์ เมื่อวันที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2394 และพระองค์ ได้ทรงสถาปนา สมเด็จพระอนุชา เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ เป็นพระเจ้าแผ่นดินที่ 2 (Second King ) ทรงพระนามว่า “พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว” รวมเวลาที่ พระภิกษุเจ้าฟ้ามงกฏทรงสมณเพศ 27 พรรษา

     เมื่อขึ้นครองราชย์ พระองค์มีพระชันษาได้ 47 ปี ทรงใส่ใจในการศึกษา และปรับปรุงบ้านเมือง ให้เจริญก้าวหน้าเหมือนดังนานาอารยประเทศ ทรงให้มีการขุดคลองผดุงกรุงเกษม ในปี พ.ศ. 2394 ให้มีการสร้างป้อมปราการต่างๆ ให้มีการสร้าง ถนนเจริญกรุง ถนนพระรามที่ 4 ถนนสีลม ต่อมาให้มีการสร้างถนนบำรุงเมือง ถนนเฟื่องนคร โปรดให้มีการตั้งโรงพิมพ์ มีการออกหนังสือต่างๆ เช่น หนังสือพระราชกิจจานุเบกษา

พระราชกรณียกิจทางด้านดาราศาสตร์

     พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดฯ ให้สร้างหอดูดาว บนเขาวัง ในจังหวัดเพชรบุรี เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2403 พระราชทานนามว่า “หอชัชวาลเวียงชัย” ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ ได้ทรงทอดพระเนตรดาวหาง 3 ดวงคือ

1. ดาวหางฟลูเกอร์กูส (Flaugergues s Comet) เป็นดาวหางที่มีขนาดใหญ่และมีหาง 2 หาง ปรากฏในรัชสมัย พระพุทธเลิศหล้านภาลัย เมื่อ พ.ศ. 2355 ขณะนั้นเจ้าฟ้ามงกฏมีพระชันษาราว 8 ปี เมื่อทรงเห็นแล้ว คงจะทรงติดตามศึกษา เรื่องดาวหางอยู่เสมอ เพราะว่าก่อนดวงที่ 2 จะมาปรากฏ พระองค์ทรงมีประกาศฉบับแรกชื่อว่า ” ประกาศดาวหางขึ้น อย่าได้วิตก” แจ้งแก่ประชาชน”
2. ดาวหางโดนาติ ( Donati a Comet) เป็นดาวหางที่มีขนาดใหญ่มาก นักดาราศาสตร์อิตาเลียนค้นพบในคืนวันที่ 2 มิถุนายน พ.ศ 2401 และคืนต่อๆมา จนถึงวันที่ 4 มีนาคม พ.ศ. 2402 (รวมเวลา 9 เดือน) ชาวไทยคงจะเห็นด้วยตาเปล่า ระหว่างเดือนกันยายน – ตุลาคม 2401 ดาวหางดังกล่าวมีลักษณะเป็น 2 หาง หางหนึ่งเหยียดตรง อีกหางหนึ่งเป็นพู่โค้งสวยงามอยู่ราว 2 เดือน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเกรงว่า เมื่อประชาชนเห็นดาวหางโดนาติ แล้ว จะตื่นเต้นไปตามคำลือต่างๆ จึงทรงออกประกาศเตือนชื่อว่า “ประกาศดาวหางขึ้นอย่าได้วิตก” นับเป็นประกาศ ทางวิทยาศาสตร์ ฉบับแรกของประเทศ มีความว่า “ดาวหางนี้ ชาวยุโรปได้เห็นมาแล้วหลายเดือน ดาวหางนี้ มีคติแลทางยาวไปในท้องฟ้า แล้วก็กลับมา ได้เห็นในประเทศนี้อีก เพราะเหตุนี้ อย่าให้ราษฎรทั้งปวง ตื่นกัน และคิดวิตกเล่าลือไปต่างๆ ด้วยว่า มิใช่จะเห็นแต่ในพระนครนี้ และเมืองที่ใกล้เคียงเท่านั้นก็หามิ ได้ ย่อมได้เห็นทุกบ้านทุกเมืองทั่วพิภพอย่างนี้แล”
3. ดาวหางเทพบุท (Tebbut s Comet ) เป็นดาวหางที่มีขนาดใหญ่ หางยาว และสว่างกว่าดาวหางโดนาติ ปรากฏแก่สายตาชาวโลก ระหว่างเดือนมิถุนายน – กรกฎาคม พ.ศ. 2404 เป็นดาวหาง ที่พระองค์ ทรงสนพระราชหฤทัยมากยิ่งขึ้น ถึงกับทรงได้คำนวณไว้ล่วงหน้าว่า จะปรากฏเมื่อใด และได้ทรงออกประกาศไว้ล่วงหน้า มิให้ประชาชน ตื่นตระหนก ทั้งนี้เพราะพระองค์ มีพระราชประสงค์มุ่งขจัดความเชื่อ เกี่ยวกับเรื่องโชคลาง และทรงให้ราษฎรตั้งอยู่ในความไม่ประมาท เตรียมพร้อมที่จะเผชิญเหตุการณ์ (ถ้าจะเกิด) อย่างมีเหตุผล ตามแบบวิทยาศาสตร์

สุริยุปราคา (Solar Eclipse)
 

          บนท้องฟ้าอันกว้างใหญ่ไพศาล จะมีปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์เกิดขึ้นมากมาย ตั้งแต่การตกของดวงดาวและอุกกาบาต ไปจนถึงการมาเยือนของดาวหางแต่ละดวงแต่ปรากฏการณ์อันน่ามหัศจรรย์ที่เกิดขึ้นในท้องฟ้าที่มีดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์เข้าไปเกี่ยวข้อง โดยที่จู่ๆก็มีเงาดำเคลื่อนเข้าไปทับดวงอาทิตย์ บังแสงสว่างที่สาดส่องลงมาให้หมดไปในชั่วเวลาที่ไม่นาน จนที่สุดเราจะเห็นแต่เงามืดซึ่งมีขอบเป็นแสงสว่างประกายเจิดจ้าเป็นวงกลมลอยอยู่บนท้องฟ้าอันมืดมิด ยามนี้จะเห็นดาวปรากฏขึ้นในท้องฟ้าเพียงบางส่วน นกที่เคยออกหากินในเวลากลางคืนจะตื่นบินออกจากรังด้วยเข้าใจว่าถึงเวลาหากิน ตอนนี้ดูเหมือนว่าดวงอาทิตย์ได้หายไปจากท้องฟ้าชั่วขณะหนึ่ง

          ตรงตำแหน่งที่ดวงอาทิตย์อยู่นั้น เราจะมองเห็นรูปกลมสีดำสนิทมีรังสีทรงกลดโดยรอบปรากฏอยู่แทนที่ เงาสีดำสนิทนั้นคือดวงจันทร์ และรังสีทรงกลดที่งดงามนั้นคือรังสีขอบนอกของดวงอาทิตย์ ปรากฏการณ์ที่ดวงจันทร์โคจรเข้าไปบังแสงจากดวงอาทิตย์ที่ส่องลงมายังโลก เราเรียกว่า สุริยุปราคา (Solar Eclipse หรือ Eclipses of sun)

สาเหตุการเกิดสุริยุปราคา

          สุริยุปราคาเกิดจากการที่ดวงจันทร์โคจรเข้ามาบังแสงจากดวงอาทิตย์ที่ส่องลงมาพื้นโลก ทำให้พื้นที่บนโลกบริเวณใต้เงาของดวงจันทร์มืดลง เรียกกันง่ายๆว่า สุริยุปราคา คือการที่ดวงจันทร์เคลื่อนที่มาบังดวงอาทิตย์นั้นเอง จะเกิดเมื่อ ดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ โคจรมาอยู่ในแนวเดียวกัน บนพื้นระนาบ (พื้นราบ) เดียวกัน โดยดวงจันทร์อยู่ตรงกลางระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์

ตำแหน่งของดวงอาทิตย์ โลก  และดวงจันทร์  ขณะเกิดปรากฎการณ์สุริยุปราคา

สุริยุปราคามีกี่ประเภท

          ลักษณะเงาของดวงจันทร์ เนื่องจากดวงจันทร์เป็นวัตถุทึบแสงและมีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์มาก เมื่อมันโคจรมาบังแสงจากดวงอาทิตย์ก็จะทำให้เกิดเงา 2 ลักษณะคือ เงามืด (Umbra) ซึ่งเป็นอาณาเขตที่แสงอาทิตย์ส่องไปไม่ถึงผู้ที่อยู่ใต้เงามืดจะเห็นดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์มืดไปทั้งดวงก็จะเห็นสุริยุปราคาเต็มดวง และ เงามัว (Penumbra) ซึ่งเป็นอาณาเขตที่แสงอาทิตย์ส่งออกไปถึงได้บ้าง ผู้ที่อยู่ใต้เงามัวจะเห็นดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์เพียงบางส่วน ก็จะเห็นสุริยุปราคาบางส่วน แต่ถ้าดวงจันทร์อยู่ไกลโลกมากกว่าปกติเงามืดจะทอดไปไม่ถึงโลก คงมีแต่เงามัวเท่านั้น ดวงจันทร์จึงบังดวงอาทิตย์ไม่มิด คนที่อยู่ใต้เงามัวส่วนในจะเห็นดวงอาทิตย์เป็น รูปวงแหวน มีดวงจันทร์อยู่กลาง ก็จะเห็นสุริยุปราคาเป็นรูปวงแหวน ซึ่งเราแบ่งสุริยุปราคาออกตามลักษณะการเกิดได้ 3 ประเภท คือ

         1. ถ้าเงาของดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์เห็นมืดเป็นบางส่วน จะเรียกว่า สุริยุปราคาบางส่วน (Partial Solar Eclipse)

         2. ถ้าดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์หมดทั้งดวง ซึ่งจะเกิดให้เราได้เห็นไม่บ่อยนัก และเกิดให้เห็นในระยะอันสั้น เราเรียกว่า สุริยุปราคาเต็มดวง (Total Solar Eclipse) โอกาสที่จะเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงให้เห็นได้นานที่สุดเท่าที่มีมา ไม่เคยถึง 8 นาทีเลยสักครั้งเดียว

         3. ถ้าดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์เฉพาะตรงกลาง ทำให้เกิดขอบแสงสว่างปรากฏออกโดยรอบดุจมีวงแหวนล้อมรอบ ก็เรียกว่า สุริยุปราคาวงแหวน (Annular Solar Eclipse)

          ปรากฏการทั้งสามอย่างนี้จะเกิดขึ้นได้ในตอนกลางวันของแรม 14-15 ค่ำ และวันขึ้น 1 ค่ำ ปรากฏการณ์ของสุริยุปราคานั้น เห็นได้ในบางส่วนของโลก และสุริยุปราคาเต็มดวงมีระยะการเห็นได้กว้างไม่เกิน 167 ไมล์ ซึ่งเป็นเขตให้เงาดำสนิทเคลื่อนผ่านไป แต่อย่างไรก็ตามผู้ที่อยู่นอกเขตเงาดำสนิท ก็จะเห็นปรากฏการณ์ของสุริยุปราคาด้วยเหมือนกัน หากไม่เห็นเต็มดวง คงเห็นเพียงบางส่วนเท่านั้นและอาณาบริเวณที่เห็นได้บางส่วนนี้มีความกว้างยิ่งกว่าที่เห็นเต็มดวง

โคโรนา (Corona) คืออะไร

ปรากฏการณ์ของสุริยุปราคาเต็มดวงนั้น เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เข้ามาบังดวงอาทิตย์จนมืดมิดทั้งดวง เมื่อดวงอาทิตย์ถูกบังอยู่เบื้องหลังดวงจันทร์หมดทั้งดวงนั้น เราจะเห็นแสงสว่างเรืองๆ เย็นตาที่กระจายออกมาเป็นชั้นบางๆรอบดวงอาทิตย์ ที่เรียกว่า โคโรนา (Corona) ซึ่งเป็นบรรยากาศอันเบาบางชั้นนอกสุดของดวงอาทิตย์ แสงจากชั้นโคโรนามีความสว่างน้อยมากประมาณ 1 ใน 3 ของแสงดวงจันทร์ในคืนวันเพ็ญ เกิดจากก๊าซไอออนที่มีบางส่วนสว่างด้วยแสงอาทิตย์และบางส่วนสว่างด้วยแสงที่คายออกเมื่อไอออนรวมกับอิเล็กตรอน แสงโคโรนาจะแผ่ไปได้ไกลถึง 2 ล้านกิโลเมตรจากขอบดวงอาทิตย์ ลักษณะของโคโรนาที่แผ่ออกไปขึ้นอยู่กับจำนวนมากหรือน้อยของจุดบนดวงอาทิตย์ตอนที่มีจุดบนดวงอาทิตย์น้อยที่สุด โคโรนาจะมีรูปร่างโค้งรอบขั้วแม่เหล็กทั้งสอง และมีส่วนขยายยืดยาวไกลออกจากบริเวณเส้นศูนย์สูตร ส่วนตอนที่มีจุดบนดวงอาทิตย์มากที่สุดโคโรนาจะขยายไปทุกทิศทางเท่ากันรอบดวงอาทิตย์ แสงของโคโรนานี้มองดูได้โดยตาเปล่าโดยไม่เป็นอันตรายแก่ดวงตาตามปรกติเราจะมองไม่เห็นโคโรนาเพราะมันมีแสงสว่างน้อยเมื่อถูกแสงจากพื้นผิวของดวงอาทิตย์ส่วนใหญ่จะแผ่รังสีสว่างกลบเสียหมด ต่อเมื่อดวงจันทร์บดบังผิวดวงอาทิตย์ที่มองเห็นนั้นเสียระหว่างเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง เราจึงจะสามารถเห็นแสงอันขาวเรืองของโคโรนาได้

แสงเรืองรองที่ล้อมรอบดวงอาทิตย์ที่เรียกว่า โคโรนา

ทำไมดวงจันทร์ที่มีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์หลายร้อยเท่า จึงสามารถบังดวงอาทิตย์จนมืดมิดทั้งดวงได้ 

            การที่ดวงจันทร์สามารถบังดวงอาทิตย์ได้หมดดวงทั้งๆที่มีขนาดเล็กกว่าถึง 400 กว่าเท่านั้น ก็เป็นเพราะดวงอาทิตย์อยู่ห่างจากดวงจันทร์ (โดยวัดจากโลก) เกือบ 400 เท่าด้วยเหมือนกัน ดังนั้นภาพที่ปรากฏบนท้องฟ้าเราจะเห็นดวงอาทิตย์และดวงจันทร์มีขนาดเกือบเท่ากันในท้องฟ้า

ลำดับเหตุการณ์การเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง

            การเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงนั้น จะเริ่มต้นด้วยการเกิดสุริยุปราคาบางส่วนก่อน คือการที่ดวงจันทร์เริ่มต้นโคจรเข้ามาบังดวงอาทิตย์ทีละน้อยๆ ต่อเมื่อดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์หมดดวงจึงจะเป็นสุริยุปราคาเต็มดวง แต่ในบริเวณที่อยู่เหนือขึ้นไปหรือใต้แนวที่ถูกทำให้มืดลงมา ซึ่งจะเห็นเฉพาะสุริยุปราคาบางส่วนก็จะไม่เห็นสุริยุปราคาเต็มดวง คงจะเห็นแต่สุริยุปราคาบางส่วนไปตั้งแต่ต้นจนสิ้นสุดปรากฏการณ์เพราะสุริยุปราคาบางส่วนจะมีเฉพาะสัมผัสที่ 1 และ 4 เท่านั้น การสัมผัสของดวงจันทร์กับดวงอาทิตย์ในขณะเกิดสุริยุปราคา มี 4 จังหวะด้วยกันคือ 

1. สัมผัสที่ 1 (First Contact) เป็นจุดเริ่มต้นที่ดวงจันทร์เริ่มเข้าบดบังดวงอาทิตย์ 

2. สัมผัสที่ 2 (Second Contact) เป็นจุดเริ่มต้นที่ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ได้มิดหมดดวง 

3. สัมผัสที่ 3 (Third Contact) เป็นจุดสุดท้ายที่ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์มิด 

4. สัมผัสที่ 4 (Fourth Contact) เป็นจุดสุดท้ายก่อนที่ดวงจันทร์จะหลุดพ้นออกจากดวงอาทิตย์

ภาพลำดับการเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง  ตั้งแต่สัมผัสที่  1   ถึง 4  ในปี ค.ศ.  1973

ระยะเวลาในการเกิดสุริยุปราคาแต่ละครั้ง

          ส่วนระยะเวลาการเกิดว่าจะกินเวลานานเท่าใดนั้น ขึ้นอยู่ที่ว่าขณะเกิดปรากฏการณ์นั้น ดวงอาทิตย์อยู่ใกล้หรือไกลจากโลกเพียงใด ถ้าดวงอาทิตย์อยู่ใกล้โลกมากขนาดของดวงอาทิตย์จะมีขนาดใหญ่กว่าปกติ ในขณะที่ขนาดปรากฏของดวงจันทร์ก็โตกว่าขนาดปรากฏของดวงอาทิตย์เพียงเล็กน้อยการเกิดสุริยุปราคาก็จะกินเวลาสั้น อาจไม่ถึง 2 นาที แต่ถ้าขณะนั้นดวงอาทิตย์อยู่ไกลจากโลกมาก ขนาดที่ปรากฏจึงเล็กกว่าปกติ ในขณะเดียวกันดวงจันทร์ก็อยู่ใกล้โลก (ใกล้ที่สุดประมาณ 348,000 กิโลเมตร และไกลที่สุดประมาณ 400,000) ขนาดปรากฏของดวงจันทร์จึงใหญ่กว่าขนาดปรากฏของดวงอาทิตย์มาก ผลก็คือดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์กินเวลามืดมิดนาน นานที่สุดเท่าที่บันทึกไว้ คือการเกิดสุริยุปราคาแบบวงแหวน เมื่อวันที่ 15 มกราคม ปี พ.ศ.2534 ซึ่งเห็นได้ชัดเจนที่ออสเตรเลียตะวันตก, นิวซีแลนด์และมหาสมุทรแปซิฟิกตอนใต้ ซึ่งกินเวลาถึง 7 นาที 55 วินาที แต่ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็นปรากฏการณ์ครั้งนี้  

          และการคำนวนของนักดาราศาสตร์ การเกิดสุริยุปราคาที่จะกินเวลานานที่สุดซึ่งจะเกิดขึ้นในอนาคต คือในวันที่ 26 มกราคม ปี พ.ศ. 2552 จะเกิดสุริยุปราคาแบบวงแหวน เห็นได้ชัดที่มหาสมุทรแอตแลนติกใต้, มหาสมุทรอินเดีย และประเทศอินโดนีเซีย จะกินเวลานานถึง 7 นาที 56 วินาที ซึ่งในประเทศไทยมีโอกาสได้เห็นปรากฏการณ์ครั้งนี้บางส่วนเท่านั้น

ปรากฏการณ์ที่เกิดจากสุริยุปราคา

          ก่อนที่ดวงจันทร์จะบดบังดวงอาทิตย์หมดทั้งดวง แสงของดวงอาทิตย์ส่วนที่เหลืออยู่เพียงเล็กน้อยนั้น จะทำปฏิกิริยากับพื้นผิวของดวงจันทร์เกิดเป็นประกายแวววาวในรูปแบบต่างๆคือ 

1. ปรากฏการณ์ลูกปัดเบลีย์ (Baily’s Beads) จะเกิดก่อนที่ดวงจันทร์จะบดบังดวงอาทิตย์หมดทั้งดวง แสงของดวงอาทิตย์ส่วนที่เหลืออยู่เพียงเล็กน้อยนั้นจะส่องลอดผ่านบริเวณที่ลุ่ม ที่ต่ำ หุบเขา หุบเหวลึกบนพื้นผิวดวงจันทร์อันขรุขระเป็นหลุมเป็นบ่อ ปรากฏเป็นประกายแวววาวเหมือนลูกปัดสีสวยสดใสที่เรียงร้อยกันล้อมรอบดวงจันทร์สวยงามมากเราเรียกปรากฏการณ์แบบนี้ว่า ปรากฏการณ์ลูกปัดเบลีย์ เพื่อให้เป็นเกียรติแก่นักดาราศาสตร์ชาวอังกฤษ คือ ฟรานซิสเบลีย์ (Francis Baily) ซึ่งเป็นผู้อธิบายปรากฏการณ์นี้ได้อย่างถูกต้องเป็นคนแรก เมื่อเกิดสุริยุปราคาวงแหวนเมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม ปี พ.ศ. 2379 

ปรากฎการณ์ลูกปัดเบลีย์ อันสวยงาม

2. ปรากฏการณ์แถบเงา (Shadow Bands) จะเกิดก่อนดวงอาทิตย์มืดหมดดวง ซึ่งดวงอาทิตย์จะปรากฏเป็นเสี้ยวเล็กมากๆ บรรยากาศของโลกจะส่งผลให้แสงจากดวงอาทิตย์ที่ส่องมาจากเสี้ยวเล็กๆ นั้นมีการกระเพื่อม ซึ่งช่วงนี้ถ้าสังเกตให้ดีจะเห็นเป็นริ้วเป็นแถบของการกระเพื่อมของแสงอันเนื่องมาจากบรรยากาศของโลกรบกวน เป็นแถบเงารูปคลื่นสีดำซึ่งจะทอดเป็นริ้วๆทั่วไป เหมือนแสงสะท้อนจากผิวน้ำที่สะท้อนขึ้นไปบนเรือดูแปลกตามาก จะเห็นได้ชัดเจนหากปูพื้นด้วยผ้าสีขาวกลางแจ้ง ผู้สังเกตพบเป็นคนแรก คือ เอช. โกลด์ชมิดท์ เมื่อ พ.ศ. 2363 ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นเพราะบรรยากาศโลก ไม่ได้เกี่ยวกับดวงจันทร์ 

3. ปรากฏการณ์แหวนเพชร (The diamond ring effect) จะเกิดขึ้นเมื่อลำแสงสุดท้ายของดวงอาทิตย์ลอดผ่านหลุมอุกกาบาตใหญ่บนดวงจันทร์ลงมา ซึ่งจะเกิดก่อนและหลังการบังมืดหมดดวงประมาณ 10 วินาที ปรากฏการณ์เป็นดวงสว่างจ้าอยู่เพียงดวงเดียวบนขอบเสี้ยวของดวงอาทิตย์ที่กำลังจะลับไป เป็นรูปคล้ายแหวนเพชรส่องประกายสวยงามมาก

ภาพขณะเกิดปรากฎการณ์แหวนเพชร (The  diamond ring effect)

การดูสุริยุปราคาให้ปลอดภัย

           ขอให้ระลึกไว้เสมอว่า การมองดวงอาทิตย์ด้วยตาเปล่าเป็นอันตรายอย่างยิ่งต่อสายตาของเรา คืออาจจะทำให้ตาบอดได้ (เว้นแต่เมื่อเกิดสริยุปราคาเต็มดวงในช่วงที่ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์มืดสนิทจริงๆ แล้วเท่านั้นจึงจะมองด้วยตาเปล่าได้)

           วิธีที่ปลอดภัยที่สุดในการมองดูดวงอาทิตย์ในขณะเกิดสุริยุปราคาก็คือ การมองผ่านแผ่นกรองแสง ซึ่งใช้กับกล้องดูดาวหรือกล้องส่องทางไกล เมื่อซื้อมาใช้ควรตรวจดูว่ามีรูรั่วให้แสงลอดผ่านบ้างหรือไม่ นอกจากนี้ไม่ควรใช้ฟิล์มถ่ายรูปใช้แล้ว แว่นกันแดด กระจกรมควัน แผ่นฟิล์มกรองแสงสีดำที่ใช้ติดกระจกรถยนต์แม้จะมีสีดำสนิทก็ตาม เพราะแม้มันจะลดความเข้มของแสงอาทิตย์ลง คือสามารถมองผ่านดวงอาทิตย์ได้โดยไม่แสบตา แต่มันไม่ได้สกัดกั้นรังสีอัลตราไวโอเลตและรังสีอินฟราเรดให้ได้มากนัก จึงถือว่ายังไม่ปลอดภัยต่อสายตา อาจทำให้เราเป็นต้อกระจกได้ในอนาคต แต่ในกรณีที่หาแผ่นกรองแสงไม่ได้จริงๆ จะใช้กระจกรมควัน (เปลวเทียน) ให้ดำสนิทก็ได้ แต่ให้ดูเพียงช่วงสั้นๆ อย่าส่องนานเกินไป หรือจะใช้ฟิล์มถ่ายรูปขาวดำที่โดนแสงแดดแล้วนำไปผ่านกระบวนการล้างในร้านถ่ายรูปจะได้ฟิล์มสีดำ ตัดฟิล์มสีดำนี้ 2 แผ่นประกบกัน แล้วหุ้มด้วยแผ่นกระจกใส จะได้แผ่นกรองแสงอาทิตย์ที่ปลอดภัย

          การมองผ่านแว่นตาส่องดูดวงอาทิตย์ขณะเกิดสุริยุปราคา (Eclipse Glasses) หรือ แว่นตากันแสงสุริยุปราคา (Eclipse Goggles) ที่มีจำหน่าย ก็ขอให้ทดสอบดูว่า สามารถกรองความเข้มของแสงได้ 99.999% และต้องผ่านการทดสอบแล้วว่าป้องกันรังสีอัลตราไวโอเลตและรังสีอินฟราเรดได้ 100% จึงจะนับว่าปลอดภัย

          แต่วิธีที่ปลอดภัยที่สุด คือ การดูโดยทางอ้อม คือการดูบนฉาก โดยอาศัยกล้องชนิดต่างๆ เช่น กล้องรูเข็ม กล้อง 2 ตา และกล้องโทรทรรศน์ เป็นต้น

 – กล้องรูเข็ม มีวิธีทำแบบง่ายๆ โดยใช้ท่อกระดาษแข็งหรือท่อพีวีซี. มีเส้นผ่าศูนย์กลางราว 7 เซนติเมตรขึ้นไป ยาวประมาณ 1 เมตร ใช้แผ่นไม้อัดบางๆ หรือกระดาษแข็งปิดปลายทั้งสองข้าง ด้านหนึ่งเจาะรูเท่าเข็มตรงจุดศูนย์กลางอีกด้านหนึ่งใช้เลื่อยเฉือนปลายท่อให้เป็นรูเฉียงออก แล้วใช้กระดาษสีขาวปิดทับด้านในของแผ่นปิดปากท่อ จะกลายเป็นฉากรองรับภาพดวงอาทิตย์ขณะเกิดสุริยุปราคาได้ โดยหันด้านรูเข็มไปทางดวงอาทิตย์ โดยยืนหันหลังให้ดวงอาทิตย์ปรับท่อจนกระทั่งภาพดวงอาทิตย์หรือสุริยุปราคาปรากฏบนฉาก 

         ส่วนการดูอีกแบบหนึ่งที่เรียกกันว่าดูด้วย กล้องรูเข็มธรรมชาติ คือการดูภาพใต้ต้นไม้ที่มีใบดกหนาเป็นตัวปิดกั้นแสง ให้แสงลอดจากใบไม้เหล่านั้นลงมาสู่พื้นดิน จะเห็นตะวันเสี้ยวเต็มไปหมด หรือจะเอากระดาษไปวางรองเป็นฉากก็ได้ 

แว่นตากันแสงสุริยุปราคา (Eclipse Gogggles)

– กล้องโทรทรรศน์ (Telescope) การใช้กล้องโทรทรรศน์ หรือกล้องดูดาวส่องดูพระอาทิตย์ ต้องไม่ส่องดวงอาทิตย์โดยตรงจากกล้องโทรทรรศน์ เพราะกล้องจะขยายแสงแรงมาก ต้องดูภาพบนฉากหรือใช้แผ่นกรองแสงอาทิตย์ (Solar Filter) ที่เขาสร้างหรือทำไว้โดยเฉพาะเท่านั้นเอามา สวมครอบหน้าเลนส์ไว้ และควรเน้นให้ใช้แบบครอบปิดหน้ากล้อง ไม่ควรใช้แบบปิดครอบเลนส์ตาเพราะอยู่ใกล้ตามากอาจแตกได้เมื่อโดนความร้อนจากดวงอาทิตย์แรงๆ ซึ่งถ้าเกิดแตก แสงอาจจะพุ่งเข้าตาเราอาจทำให้ตาบอดได้ และการติดแผ่นกรองแสงครอบเลนส์หน้ากล้องก็ต้องติดตั้งให้มั่นคงไม่ให้หลุดร่วงง่าย 

–  กล้องสองตา (Binoculars) กล้องสองตาเป็นกล้องที่มีกำลังขยายต่ำ แต่ให้ภาพหัวตั้งเหมือนของจริงเหมาะสำหรับใช้ส่องดูนก ดูกีฬา และก็ใช้ดูดาวได้เป็นอย่างดีโดยเฉพาะดาวที่เห็นได้ด้วยตาเปล่า การใช้กล้องสองตาส่องดูพระอาทิตย์ หรือสุริยุปราคา ต้องมีความระมัดระวังมากเพราะดูตรงๆ อาจทำให้ตาเสียได้จะต้องเอาภาพดวงอาทิตย์ให้ผ่านเลนส์ใกล้ตามาปรากฏบนฉากเสียก่อน 

 –  การบันทึกภาพด้วยกล้องถ่ายรูป เราสามารถบันทึกภาพสุริยุปราคาได้ด้วยกล้องถ่ายรูป หรือภาพสุริยุปราคาได้ด้วยกล้องถ่ายรูป หรือกล้องถ่ายวิดีโอได้โดยไม่ยุ่งยากอะไรมากนัก กล้องถ่ายรูปที่ใช้ถ่ายภาพดวงอาทิตย์ควรเป็นชนิดสะท้อนแสงแบบเลนส์เดี่ยว (slingle Lens Reflex) ไม่ควรใช้กล้องสะดวกใช้หรือที่เรียกกันว่ากล้องปัญญาอ่อน (Compact) เพราะต้องสวมแผ่นกรองแสงอาทิตย์ หรือที่เรียกว่า โซลาร์ฟิลเตอร์ (Solar Fliter) ครอบหน้าเลนส์เพื่อลดความเข้มของแสงจากดวงอาทิตย์ อีกทั้งยังช่วยป้องกันสายตาไว้มิให้เป็นอันตรายจากแสงอันแรงกล้าของดวงอาทิตย์ และควรใช้ขาตั้งกล้องเพื่อให้เกิดความมั่นคงไม่เอียงไปมา

ความเชื่อเกี่ยวกับการเกิดสุริยุปราคา

          สุริยุปราคาเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่น่ากลัวอย่างยิ่งสำหรับมนุษย์ในสมัยโบราณ โดยเฉพาะสุริยุปราคาเต็มดวงเพราะคนในสมัยนั้น ยังไม่เข้าใจถึงสาเหตุของการเกิดสุริยุปราคาที่แท้จริง การได้เห็นท้องฟ้ามืดมิดไปชั่วขณะทั้งๆ ที่เมื่อครู่ท้องฟ้ายังสว่างอยู่ ต่างก็เกิดความเกรงกลัวคิดว่าเป็นการลงโทษจากพระเจ้าหรือเทพยดาเบื้องบน การปฏิบัติที่แสดงความเคารพบูชาของมนุษย์ที่มีต่อปรากฏการณ์นี้จึงเกิดขึ้น โยมีแนวความคิดและการปฏิบัติแตกต่างกันไปตังอย่างเช่น 

          คนจีนในสมัยโบราณคิดว่า สุริยุปราคา หรือจันทรุปราคาเกิดจากมังกรไล่เขมือบดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ จึงต้องจุดประทัดและตีกลองไล่เพื่อให้มังกรคายดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ออกมา 

           ส่วนคนไทยในสมัยโบราณ เรียกปรากฏการณ์นี้ว่าเกิด “คราส” หรือ “สุริยคราส” (คราส แปลว่า กิน) ก็มีความเชื่อที่เกิดจากเทพองค์หนึ่งชื่อ “ราหู” เกิดความโกรธที่พระอาทิตย์และพระจันทร์ฟ้องร้องพระอิศวรว่า พระราหูกระทำผิดกฎของสวรรค์ คือแอบไปดื่มน้ำอมฤตที่ทำให้ชีวิตเป็นอมตะ พระอิศวรจึงลงโทษโดยตัดลำตัวราหูออกเป็น 2 ท่อน พระราหูจึงทำการแก้แค้นโดยการไล่ “อม” พระอาทิตย์และพระจันทร์ ดังนั้นเมื่อเกิดสุริยุปราคาหรือจันทรุปราคาครั้งใดผู้คนก็จะช่วยกันตีเกราะเคาะไม้ ตีปี๊บ หรือส่งเสียงดังๆ เพื่อขับไล่พระราหูให้ปล่อยดวงอาทิตย์และดวงจันทร์เสีย นอกจากนี้คนไทยในสมัยโบราณยังเชื่ออีกว่า สุริยุปราคานำความโชคไม่ดีหรือลางร้ายมาสู่โลกเช่นเดียวกับการมาของดาวหาง 

            ความเชื่อแบบนี้ดำเนินมาเป็นเวลานานนับร้อยๆ ปีจนกระทั่งนักวิทยาศาสตร์ได้ทำการค้นคว้าและศึกษาถึงการเกิดปรากฏการณ์นี้ และได้อธิบายให้เห็นว่าสุริยุปราคาและจันทรุปราคาเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติตามปรกติ และมนุษย์สามารถคำนวนได้ล่วงหน้าว่าจะเกิดสุริยุปราคาและจันทรุปราคาเมื่อใด ที่ไหน และกินเวลานานเพียงใด

ประโยชน์และคุณค่าของการเกิดสุริยุปราคา

          นอกจากการเกิดสุริยุปราคาจะเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่น่าตื่นเต้นแล้ว สุริยุปราคายังมีคุณค่าทางดาราศาสตร์และการศึกษาหาข้อมูลทางด้านฟิสิกส์และเคมีของดวงอาทิตย์ซึ่งเป็นพลังงานใหญ่และเป็นศูนย์กลางของระบบสุริยจักรวาลเป็นอย่างมาก พอจะรวบรวมประโยชน์และคุณค่าได้ดังนี้คือ

           1. สามารถตรวจสอบสภาพกาลอากาศได้ว่าสุริยุปราคาโดยเฉพาะสุริยุปราคาเต็มดวงมีผลทางอุตุนิยมวิทยา ใช้ในการศึกษาการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ในบรรยากาศของโลกระดับต่างๆ ตั้งแต่ชั้นไอโอโนสเฟียร์ลงมา

           2. สามารถศึกษาสมบัติบางประการในการกระจายแสงของบรรยากาศของโลก 

           3. สามารถศึกษารูปร่างและการแผ่ขยายรูปร่างโคโรนา ซึ่งมีความสัมพันธ์กับสนามแม่เหล็กหรือการเกิดจุดดำบนดวงอาทิตย์ เพราะเราจะเห็นโคโรนาได้ชัดเจนต่อเมื่อเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงเท่านั้น เพราะมันมีแสงอ่อนมาก จนในช่วงเวลาปกติจะไม่มีทางมองเห็นโคโรนาได้ชัด 

           4. สามารถตรวจสอบเส้นรุ้ง (Latitude) และเส้นแวง (Longitude) ให้ถูกต้องแท้จริง 

          5. สามารถวิเคราะห์ธาตุต่างๆ ที่มีอยู่ในบรรยากาศชั้นโครโมสเฟียร์ของดวงอาทิตย์ได้จากการศึกษาสเปกตรัมของดวงอาทิตย์ในขณะเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง ซึ่งในอดีตนักดาราศาสตร์ชาวนักกฤษได้ค้นพบธาตุฮีเลียมในดวงอาทิตย์ขณะเกิดสุริยุปราคา เมื่อปี พ.ศ. 2411 

          6. ก่อให้เกิดแรงบันดาลใจให้มนุษย์สนใจใคร่รู้ในเรื่องของธรรมชาติมากยิ่งขึ้น และอาจก่อให้เกิดสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่โลกได้ อาทิเช่น การเกิดสุริยุปราคาในปี พ.ศ. 2103 ทำให้เด็กหนุ่มชาวเดนมาร์กคนหนึ่ง เกิดความสนใจดาราศาสตร์อย่างจริงจัง เขาเริ่มบันทึกผลการสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์โดยดารตรวจสอบตำแหน่งปรากฏการณ์ของดาวเคราะห์บนท้องฟ้า จนเกิดการสร้างเครื่องมือวัดมุม (Quadrant) ซึ่งใช้วัดมุมได้ละเอียดถึงลิปดาเลยทีเดียวหนุ่มผู้นั้นได้กลายมาเป็นนักดาราศาสตร์ผู้มีชื่อเสียงมากที่สุดในสมัยกลาง คือ ไทโค บราฮี (Tycho Brahe) และแรงบันดาลใจการเกิดสุริยุปราคานี้เอง ยังทำให้เกิดการสร้างหอดูดาวที่ทันสมัยที่สุดในสมัยนั้นอีกด้วย  

        7. สามารถตรวจสอบการเบนของแสงสว่างในสนามแรงโน้มถ่วงของดวงอาทิตย์ เพื่อใช้ประโยชน์ในการวัดตำแหน่งและการกำหนดตำแหน่งของดาวฤกษ์ 

         8. เมื่อเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง เราสามารถเห็นดาวฤกษ์ที่สว่างบางดวงได้ เช่น ดาวในกลุ่มแมงป่อง กลุ่มดาวจระเข้ กลุ่มดาวหมีใหญ่ เป็นต้น

ผลกระทบของการเกิดสุริยุปราคาที่มีต่อโลก

          เนื่องจากการเกิดสุริยุปราคากินเวลาไม่นาน จึงไม่เกิดผลกระทบกับสรรพสิ่งบนโลกมากนัก ยกเว้นบางสิ่งที่อาจเปลี่ยนพฤติกรรมขณะเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง เช่น นกพากันบินกลับรังเพราะคิดว่าเป็นเวลาเย็น ต้นไม้บางชนิดเกิดหุบใบขณะที่แสงอาทิตย์ลับหายไปอย่างกะทันหัน หรือการสังเคราะห์อาหารของพืชใบเขียวที่ต้องอาศัยแสงแดดจากดวงอาทิตย์ก็ต้องยุติลง 

          ส่วนผลกระทบที่มีต่อตัวเรานั้น นอกจากจะก่อให้เกิดความตื่นเต้นแล้ว ปรากฏการณ์นี้จะทำให้ตัวเรามีความรู้ความเข้าใจในปรากฏการณ์ทางธรรมชาตินี้อย่างถูกต้องยิ่งขึ้นรู้จักวิเคราะวิจารณ์อย่างเป็นวิทยาศาสตร์มากขึ้น ทั้งในเรื่องของอิทธิพลและความเป็นไปของโลก

การเกิดสุริยุปราคาในประเทศไทย

          ในประเทศไทย การเกิดสุริยุปราคามีขึ้นไม่บ่อยนักแต่เชื่อกันว่ามีสุริยุปราคาที่เกิดขึ้นและเห็นได้ในประเทศไทยหลายครั้งด้วยกัน เท่าที่มีการบันทึกไว้พออ้างอิงได้ คือ 

ภาพวาดสมเด็จพระนารายณ์มหาราช  ทรงเสด็จทอดพระเนตร การเกิดสุริยุปราคา 
เมื่อปี พ.ศ. 2231  ณ  พระตำหนักเย็น

–  สุริยุปราคาที่เกิดในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช 2 ครั้งด้วยกัน ซึ่งพระองค์เสด็จทอดพระเนตรร่วมกับบาทหลวงเยซูอิต ชาวฝรั่งเศสที่เข้ามาเผยแผ่ศาสนาคริสต์และได้นำความรู้ทางดาราศาสตร์สมัยใหม่เข้ามาเผยแพร่และดำรงตำแหน่งที่ปรึกษาในสมัยนั้น ครั้งแรกเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2228 ซึ่งเป็นสุริยุปราคาเต็มดวงโดยเสด็จทอดพระเนตรที่เมืองละโว้ ผ่านกล้องโทรทรรศน์ และครั้งที่สองเมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2231 ซึ่งเป็นสุริยุปราคาบางส่วน สันนิษฐานว่าทรงเสด็จทอดพระเนตร ณ พระตำหนักเย็น ทะเลชุบศรทั้ง 2 ครั้งโดยทอดพระเนตรภาพดวงอาทิตย์บนฉากที่รับภาพจากกล้องโทรทรรศน์ที่บาทหลวงตั้งถวายให้ทอดพระเนตร 

          หลังจากนั้นประเทศไทยก็ว่างจากข่าวคราวการเกิดสุริยุปราคา จนมาถึงสมัยรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งทรงพระปรีชาสามารถทางด้านดาราศาสตร์ โดยทรงศึกษาวิชาการด้านนี้ด้วยพระองค์เองจากตำราโหราศาสตร์ไทยและตำราโหราศาสตร์สากล ที่ทรงสั่งซื้อจากต่างประเทศ ทรงวัดเส้นรุ้งเส้นแวงด้วยพระองค์เองทรงคำนวณว่าจะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง ที่บ้านคลองลึกตำบลหว้ากอ อำเภอเมือง จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ในวันที่ 18 สิงหาคม พ.ศ. 2411 ได้อย่างแม่นยำ ทั้งๆที่ทรงคำนวนไว้ล่วงหน้าถึง 2 ปี โดยทรงใช้กล้องโทรทรรศน์ส่วนพระองค์ในการทอดพระเนตร ทำให้พระองค์ทรงได้รับการยอมรับจากนานาอารยประเทศ และทรงได้รับการยกย่องว่าทรงเป็น “พระบิดาแห่งดาราศาสตร์ไทย” และในวันนี้คือวันที่ 18 สิงหาคม ก็ได้รับการกำหนดให้เป็น “วันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ” ของทุกปี การเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงในครั้งนี้ จึงนับว่ามีความสำคัญในประวัติศาสตร์ไทยเหตุการณ์หนึ่งทีเดียว

ภาพถ่ายขณะเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงที่หว้ากอ  เมื่อปี  พ.ศ. 2411

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  รัชกาลที่ 4 
ขณะเสด็จทอดพระเนตรการเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงที่หว้ากอ

กล้องโทรทรรศน์ส่วนพระองค์ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ 
ทรงใช้ทอดพระเนตรการเกิดสุริยุปราคาที่ตำบลหว้ากอ  เมื่อพ.ศ.  2411 
เป็นกล้องที่นับว่าทันสมัยที่สุดในสมัยนั้น

           การเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงที่เกิดขึ้นครั้งต่อมาคือในสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 6 เมษายน ปี พ.ศ. 2418 กินเวลามืดนาน 4 นาที 42 วินาที เห็นได้ชัดที่แหลมเจ้าลาย จังหวัดเพชรบุรี 

          ในสมัยรัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2472 เป็นสุริยุปราคาเต็มดวง กินเวลามืดนาน 6 นาที เห็นได้ชัดที่อำเภอโพธิ์  จังหวัดปัตตานี

           และในสมัยรัชกาลปัจจุบันเห็นสุริยุปราคาเต็มดวง  2 ครั้งด้วยกัน  คือ เมื่อวันที่  20 มิถุนายน  พ.ศ.  2498 เห็นได้ชัดที่อำเภอบางประอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และอีกหลายจังหวัด รวมทั้งกรุงเทพฯ ด้วย กินเวลามืดนาน 6 นาทีและครั้งที่ 2 ซึ่งกินเวลาห่างกันถึง 40 ปี คือ เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2538 เกิดสุริยุปราคาเต็มดวงซึ่งเห็นได้ชัดในหลายจังหวัดของประเทศไทย นานเกือบ 2 นาที โดยจังหวัดที่เห็นได้ชัดเจนและมากอำเภอที่สุด คือจังหวัดนครสวรรค์ ครั้งต่อไปที่ประเทศไทยจะมีโอกาสได้เห็นสุริยุปราคาเต็มดวงได้อีก คือ ในวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2613 หรืออีก 75 ปีข้างหน้า โดยเงามืดจะเคลื่อนผ่านจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ

โลกเราจะเห็นสุริยุปราคาอีกครั้งเมื่อใด

         มนุษย์ได้เห็นสุริยุปราคาดังนี้

-วันที่ 11 สิงหาคม ปี พ.ศ. 2542 เป็นสุริยุปราคาเต็มดวง กินเวลานาน 2 นาที 23 วินาที ซึ่งสามารถเห็นได้ทั้งในทวีปยุโรป, ทางตะวันออกกลาง และประเทศอินเดีย แต่ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็น

– วันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2544 จะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง ในทวีปแอตแลนติก, ทวีปอัฟริกา และทางเกาะมาดาคัสการ์ (ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็น) 

– วันที่ 14 ธันวาคม 2544 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน ที่มหาสมุทรแปซิฟิก และแถบอเมริกากลาง (ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็น)

 – วันที่ 10 มิถุนายน พ.ศ. 2545 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน ที่ทะเลจีนใต้ และมหาสมุทรแปซิฟิกทางตอนเหนือ (ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็น) 

– วันที่ 4 ธันวาคม พ.ศ. 2545 จะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง ซึ่งจะเห็นได้ในทวีปอัฟริกาใต้ และในทวีปออสเตเลีย (ประเทศไทยไม่มีโอกาสได้เห็น) จากการคำนวณเฉพาะปีที่จะเกิดในประเทศไทย และคนไทยมีโอกาสได้เห็นเป็นบางส่วน ก็คือ

 – วันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2551 จะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง เห็นได้ชัดเจนในรัฐอลาสกา, กรีนแลนด์, รัสเชีย และจีน กินเวลานาน 2 นาที 27 วินาที 

– วันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2552 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน เห็นได้ชัดที่แถบมหาสมุทรแอตแลนติค, มหาสมุทรอินเดีย กินเวลานาน 7 นาที 56 วินาที 

– วันที่ 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 จะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง เห็นได้ชัดเจนที่ประเทศอินเดีย, ปากีสถาน, พม่า, จีน และแถบมหาสมุทรแปซิฟิกเหนือ กินเวลา 6 นาที 39 วินาที  ดูรายรายละเอียดเพิ่มเติมที่ http://www.thaigoodview.com/node/29224

– วันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2553 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน เห็นได้ชัดที่ทวีปอัฟริกากลาง, มหาสมุทรอินเดีย, ประเทศพม่าและจีน กินเวลานาน 11 นาที 10 วินาที 

– วันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2559 จะเกิด สุริยุปราคาเต็มดวง เห็นชัดที่มหาสมุทรอินเดีย และแปซิฟิกเหนือ กินเวลานาน 4 นาที 09 วินาที

 – วันที่ 26 ธันวาคม พ.ศ. 2562 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน เห็นได้ชัดที่ประเทศอินเดีย, มหาสมุทรอินเดียและแถบมหาสมุทรแปซิฟิกทางตอนเหนือ กินเวลานาน 3 นาที 40 วินาที

– วันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2563 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน เห็นชัดที่ทวีปอัฟริกากลาง, อินเดีย, จีน และแถบมหาสมุทรแปซิฟิกเหนือ กินเวลานาน 1 นาที 22 วินาที 

– วันที่ 20 เมษายน พ.ศ. 2565 จะเกิด สุริยุปราคาวงแหวน เห็นชัดที่มหาสมุทรอินเดีย และมหาสมุทรแปซิฟิกทางตอนใต้ กินเวลานาน 1 นาที 16 วินาที

           ส่วนปีที่จะเกิดสุริยุปราคา และเห็นได้ชัดในประเทศไทยจากการคำนวณ คือใน วันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2585 คือในอีก 42 ปีข้างหน้า เราจะได้เห็นสุริยุปราคาวงแหวนที่เกิดบริเวณมหาสมุทรอินเดีย, ในประเทศไทย, มาเลเซีย และอินโดนีเซีย โดยจะเห็นได้ชัดเจนทางภาคใต้ของประเทศส่วนสุริยุปราคาเต็มดวงในประเทศไทย จะได้เห็นในอีก 75 ปีข้างหน้า คือในวันที่ 11 เมษายน ปี พ.ศ. 2613

          นักดาราศาสตร์สามารถพยากรณ์ได้ว่าจะเกิดสุริยุปราคาเมื่อใด ก็เพราะนักดาราศาสตร์จะคอยติดตามการเคลื่อนที่ของโลกและดวงจันทร์อยู่เสมอ ว่าโลกและดวงจันทร์เคลื่อนที่ไปอย่างไร และสัมพันธ์กับการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย์อย่างไรบ้าง

การคำนวณการเกิดสุริยุปราคาใน รัชกาลที่ 4

ย่อ